سوره قسوره ق پنجاهمين سوره قرآن است و بستر کلی این سوره، معاد و احوال قیامت است و در کنار این مسئله از خلقت انسان تا مرگش و پس از مرگ و بعضی از پدیده‌های آفرینش سخن به میان آورده است. ۱ - بیانی تفصیلیدر بیانی تفصیلی، این سوره مساله دعوت اسلام را بیان می‌کند. و به آنچه در این دعوت است اشاره می‌کند، یعنی انذار به معاد و انکار مشرکین به معاد، و تعجبی که از آن داشتند که بعد از مردن و بطلان شخصیت آدمی و خاک شدنش چگونه دوباره زنده می‌شود و به همان صورت و وضعی که قبل از مرگ داشت برمی گردد؟ آن گاه تعجب آنان را رد می‌کند به این که علم الهی محیط به ایشان است، و کتاب حفیظ که هیچ یک از احوال خلقش و هیچ حرکت و سکون آن‌ها- چه خردش و چه کلانش- از قلم آن کتاب نیفتاده نزد او است. آن گاه این منکرین را تهدید می‌کند که اگر به راه نیایند بر سرشان همان خواهد آمد که بر سر امت‌های گذشته و هلاک شده آمد. و آن گاه برای بار دوم باز به علم و قدرت خدای تعالی پرداخته از راه تدبیری که در خلقت آسمان‌ها و آراستن آن با ستارگان بی حرکت و با حرکت و تدابیر دیگری که به کار برده و نیز تدبیری که در خلقت زمین به کار برده و آن را گسترده و کوه‌های ریشه دار در آن جایگزین ساخته، گیاهان نر و ماده در آن رویانیده و نیز به این که آب را از آسمان فرستاده و ارزاق بندگان را تامین نموده و زمین را با آن آب زنده کرده است، علم و قدرت او را اثبات می‌کند. و به همین منظور، به بیان حال انسان می‌پردازد که از اولین روزی که خلق شده و تا زنده است در تحت مراقبت شدید و دقیق قرار دارد، حتی یک کلمه در فضای دهانش نمی‌آورد، و از این بالاتر یک خاطره را در دلش خطور نمی‌دهد، و نفسش آن را وسوسه نمی‌کند، مگر آن که همه اش را ثبت می‌کنند. و آن گاه بعد از آن که مرد با او چه معامله‌ای می‌شود و بعد از زنده شدنش برای پس دادن حساب، هم چنان در تحت مراقبت هست تا آن که از حساب فارغ شود، یا به آتش در آید اگر از تکذیب کنندگان حق باشد، و یا به بهشت و قرب پروردگار اگر از متقین باشد. ۲ - برخی آیات برجستهزمینه گفتار در این سوره مساله معاد است، و یکی از آیات برجسته آن آیه «لقد کنت فی غفلة من هذا فکشفنا عنک غطاءک فبصرک الیوم حدید» و یکی دیگر آیه « نقول لجهنم هل امتلات و تقول هل من مزید »و یکی هم آیه «لهم ما یشاؤن فیها و لدینا مزید» است. ۳ - ویژگی‌های سوره ق۱. این سوره ۴۵ آیه ، ۳۵۷ یا ۳۷۵ کلمه و ۱۴۹۴ یا ۱۵۰۷ حرف دارد. ۲. در ترتیب نزول ، سی و چهارمین و در ترتیب مصحف پنجاهمین سوره است. ۳. پس از سوره مرسلات و پیش از سوره بلد و پیش از هجرت در مکه نازل شد؛ اما برخی آیه ۳۸ آن را مدنی دانسته‌اند. ۴. از نظر کمیت، از سوره‌های مفصل و از نوع طوال (حدود نیم حزب قرآن) است. ۵. بیست و هشتمین سوره‌ای است که با حروف مقطعه آغاز می‌شود. ۶. گفته‌اند دو آیه منسوخ دارد. چون این سوره با حرف مقطعه و نورانی ((ق)) آغاز شده، به همین عنوان هم نام گرفته شده است. نام دیگر این سوره « باسقات » به معنای شیء بلند و مرتفع است که در آیه ده این سوره آمده است. ۴ - مطالب سوره ق۱. تعجب و انکار کافران از مسئله معاد ؛ ۲. استدلال بر معاد؛ ۳. ثبت اعمال، رفتار و گفتار؛ ۴. اوصاف بهشتیان و دوزخیان؛ ۵. ذکر حوادث تکان دهنده‌ای از پایان این جهان و سرآغاز جهان دیگر. [۴]
سخاوی، علی بن محمد، جمال القراء و کمال الاقراء، ج۱، ص۱۸۲، ۵۵۸-۶۴۳ق.
[۵]
سیوطی، عبد الرحمان بن ابی بکر، ۸۴۹ - ۹۱۱ق، الاتقان فی علوم القرآن، ج۱، ص۶۵-۶۴ و ۴۱-۴۲.
[۶]
رامیار، محمود، ۱۳۰۱ - ۱۳۶۳، تاریخ قرآن، ص۵۸۷.
[۷]
جمعی از محققان، علوم القرآن عندالمفسرین، ج۱، ص. ۳۱۵.
[۸]
زرکشی، محمد بن بهادر، ۷۴۵ - ۷۹۴ق، البرهان فی علوم القرآن (باحاشیه)، ج۱، ص۱۹۳.
[۹]
هاشم زاده هریسی، هاشم، ۱۳۱۷ -، شناخت سوره‌های قرآن، ص۳۸۸.
۵ - پانویس
۶ - منبعفرهنگ نامه علوم قرآن، دفتر تبلیغات اسلامی،برگرفته از مقاله سوره ق. رده‌های این صفحه : سوره‌های قرآن
|